Coronavirus salgınında en etkili mücadele nasıl olmalı? Zorunlu karantinalar mı mücadelede daha etkili yoksa evlerimizde kalarak sosyal mesafeyi korumak mı? Gereksiz bir korku ve panik mi yoksa bilinçli bir ön hazırlık ve farkındalık mı?
14 Mart 2020 tarhinde Washington Post tarafından yayımlanan ve ses getiren bu makaleyi Türkçeye tercüme ederek sizlerle paylaşıyorum. Virüsle mücadelede Nisan ayı ortasına kadar vatandaş olarak bizlerin göstereceği irade belirleyici olacak. İtalya gibi herşeyin 2-3haftada alıp vermesini izleyerek gafil mi avlanacağız yoksa devletimizin yürüttüğü mücadelede önerilerine de kulak vererek üzerimize düşeni harfiyen yapacak mıyız? Lütfen sevdiklerinizle ve yakın çevrenizle de bu yazıyı paylaşın. Burada 4 farklı senaryo üzerinden Covid-19 yayılımının sosyal mesafe ile nasıl kontrol edilebileceğine dair çok önemli ipuçları vermektedir.
İlk Koronavirüs (Covid-19) vakasından sonra tek tük vakalar rapor edilmeye devam etti. İki ay sonra bu “damlamalar” bir anda çağlayana dönüştü.
Bu grafik eksponansiyel artışı göstermektedir ve konu uzmanlarını endişelendiren de budur. Her 3 günde sayı katlanarak artmaya devam ederse Mayıs ayına geldiğimizde yalnızca ABD’de yüz milyon vakadan bahsediyor olabiliriz. (Grafik üzerinde sola sağa hareket ederek artış hızını inceleyebilirsiniz)
Bu matematik bilimi, kehanet değil. Toplum sağlığı uzmanları sosyal mesafe (social distancing) uygulaması tam anlamıyla hayata geçirilebilirse yayılım hızının yavaşlayabileceğini söylüyorlar.
Yine de, yavaşlamak için herhangi bir önlem alınmadan, covid-19 aylar boyunca üssel olarak yayılmaya devam edecektir (üssel; vaka sayısının 10lar mertebesinde artış göstermesi; 10-100-1000-10.000 gibi) Nedenini anlamak için, deneysel bir hastalığın bir popülasyona yayılmasını simüle etmek faydalı olacaktır.
Bu deneysel salgınımızın adı simulitis olsun. Covid-19'dan bile daha kolay yayılsın: ne zaman sağlıklı bir kişi (Yeşil Noktalar) hasta bir kişiyle (Kırmızı Noktalar) temas etse sağlıklı kişinin de hastalandığı kabulü ile ilerleyelim.
5 kişilik bir popülasyonda herkesin simulitis kapması çok sürmeyecektir.
Gerçek hayatta, insanlar bir şekilde iyileşebilmektedir de. Bu durumda iyileşen hasta ne tekrar hastalığa yakalanır ne de simulitis yayıcısı olur.
Simulit 200 kişilik bir kasabada yayıldığında ne olacağını görelim. Kasabadaki herkesi rastgele bir pozisyonda başlatacağız, rastgele bir açıyla hareket edeceğiz ve tek bir hasta yerleştireceğiz. Hasta insanların sayısını temsil eden kırmızı eğrinin eğiminin, hastalık yayıldıkça nasıl hızlı bir şekilde arttığına ve daha sonra insanlar iyileştikçe nasıl daraldığına dikkat edin.
Simülasyon kentimiz küçüktü, bu yüzden simulit tüm popülasyona hızla yayılabildi. ABD gibi bir ülkede, 330 milyon insanıyla, eğri yavaşlamaya başlamadan önce uzun süre dikleşebilir.
Gerçek covid-19 söz konusu olduğunda, ABD nüfusunun büyük bir bölümünü enfekte etmeden önce virüsün yayılmasını yavaşlatmayı tercih ederiz. Simüliti yavaşlatmak için, Çin hükümetinin Hubei eyaletine empoze ettiği gibi (covid-19’un sıfır noktası) zorunlu bir karantina oluşturmaya çalışalım.
Tüh! Sağlık uzmanlarının beklediği gibi, hasta popülasyonu sağlıklı olandan tamamen kapatmak imkansızdı.
Baltimore kenti eski sağlık komiseri Leana Wen, Ocak ayında Washington Post'a zorla karantinaların uygulanmamasını açıkladı. “Birçok kişi şehirde çalışıyor ve komşu ilçelerde yaşıyor ya da tam tersi,” dedi Wen. “İnsanlar ailelerinden ayrılacak mı? Her yol nasıl engellenir? Malzemeler konut sakinlerine nasıl ulaşacaktı? ”
Georgetown Üniversitesi'nde küresel sağlık hukuku profesörü Lawrence O. Gostin'in dediği gibi: “Gerçek şu ki, bu tür kilitlenmeler çok nadirdir ve asla etkili değildir.”
Neyse ki, bir salgını yavaşlatmanın başka yolları da var. Her şeyden önce, sağlık yetkilileri insanları halka açık toplantılardan kaçınmaya, evde daha sık kalmaya ve diğerlerinden uzak durmaya teşvik etti. İnsanlar daha az hareketli ve birbirleriyle daha az etkileşime giriyorsa, virüsün yayılma fırsatları daha azdır.
Bazı insanlar hala dışarı çıkacak. Belki işleri ya da diğer yükümlülükleri nedeniyle evde kalamazlar ya da halk sağlığı uyarılarını dikkate almayı reddederler. Bu insanlar sadece kendilerini hastalamakla kalmaz, aynı zamanda simulit yayma olasılığı daha yüksektir.
Bakalım nüfusumuzun dörtte biri hareket etmeye devam ederken, diğer dörtte üçü sağlık uzmanlarının “sosyal mesafe” dediği bir strateji benimsediğinde neler oluyor?;
Daha fazla sosyal mesafe daha da fazla insanı sağlıklı tutar ve halka açık alanların cazibesi azaltılarak insanlar bu alanlardan uzak tutulabilir.
Thomas Jefferson Üniversitesi Halk Sağlığı Koleji'nde nüfus sağlığı araştırmacısı ve yardımcı doçent olan Drew Harris “Kamusal alanlarda bulunma isteğini kamusal alanları kapatarak kontrol ediyoruz. İtalya tüm restoranlarını kapatıyor. Çin her şeyi kapatıyor ve şimdi de i yerlerini kapatıyoruz ”dedi “Toplanma fırsatlarını azaltmak, insanların sosyal mesafeyi korumalarına yardımcı olur.”
Daha fazla sosyal mesafeyi simüle etmek için, nüfusun dörtte birinin hareket etmesine izin vermek yerine, her sekiz kişiden sadece birinin hareket etmesine izin verdiğimizde ne olacağını göreceğiz.
İzlediğiniz dört simülasyon da rastgele oluşturuldu (Animasyonları yeniden oynattığınızda sonuçların da değişeceğini ama grafiğin çok benzer sonuçlar vereceğini göreceksiniz. Bu, her birinin sonuçlarının bu makaleyi okumanıza özgü olduğu anlamına gelir; yukarı kaydırıp simülasyonları yeniden çalıştırırsanız veya bu sayfayı daha sonra tekrar ziyaret ederseniz sonuçlarınız değişir).
- Herkese herşey serbest,
- Karantinaya girme,
- Ilımlı sosyal mesafe
- Geniş sosyal mesafe
Farklı sonuçlarla bile, ılımlı sosyal mesafe genellikle karantina denemesinden daha iyi performans gösterir ve kapsamlı sosyal mesafe genellikle en iyisidir. Sonuçlarınızın bir karşılaştırması aşağıdadır.
Bizim ürettiğimiz Simulit salgını Covid-19 değildir ve bu simülasyonlar gerçek yaşamın karmaşıklığını büyük ölçüde basitleştirir. Yine de simulitin ekranınızdaki zıplayan toplar ağlarına yayıldığı gibi, covid-19 da insan ağlarımız üzerinden - ülkelerimiz, kasabalarımız, iş yerlerimiz, ailelerimiz aracılığıyla yayılıyor. Ve ekran boyunca zıplayan bir top gibi, tek bir kişinin davranışı uzaktaki insanlara dokunan dalgalanma etkilerine neden olabilir.
Bununla birlikte, çok önemli bir açıdan, bu simülasyonlar gerçeklik gibi bir şey değildir: Simulitten farklı olarak, covid-19 öldürebilir. Ölüm oranı kesin olarak bilinmemekle birlikte, topluluğumuzun yaşlı üyelerinin covid-19'dan ölme riski en yüksek olduğu açıktır.
“Bunun daha gerçekçi olmasını istiyorsanız,” dedi Harris bu hikayenin bir önizlemesini gördükten sonra, “bazı noktalar kaybolmalı”. Biz canların öldüğünü bu “animasyonlarda” görmedik, gerçek hayatta göreceğiz.
Geniş sosyal mesafenizi lütfen koruyun!
